اروپا بر «حاکمیت هوش مصنوعی» تمرکز می‌کند؛ افزایش تقاضا برای Sovereign AI

حاکمیت هوش مصنوعی (AI Sovereignty) یعنی چه؟

حاکمیت هوش مصنوعی به زبان ساده یعنی این‌که یک کشور یا بلوک سیاسی (مثل اتحادیه اروپا) بخواهد کنترل داده، مدل‌ها و زیرساخت‌های هوش مصنوعی را تا جای ممکن در اختیار خود نگه دارد؛ به‌جای آن‌که تمام تصمیم‌ها و فناوری‌های حیاتی در اختیار چند شرکت محدود آمریکایی یا آسیایی باشد.

در این رویکرد، موضوع فقط رقابت اقتصادی نیست؛ بلکه امنیت ملی، حریم خصوصی شهروندان و استقلال دیجیتال هم مطرح است. اگر الگوریتم‌ها، سرورها و داده‌ها خارج از مرزها باشند، سیاست‌گذاری و نظارت روی آن‌ها بسیار سخت‌تر خواهد شد.

حاکمیت هوش مصنوعی ادامه طبیعی بحث قدیمی‌تر «حاکمیت داده» و «حاکمیت دیجیتال» در اروپا است.

چرا اروپا نگران وابستگی به غول‌های فناوری است؟

در گزارش‌های مشاوره‌ای مانند Consultancy.uk اشاره شده است که تنش‌های ژئوپلیتیکی، جنگ‌های تجاری و محدودیت‌های صادرات تراشه، زنگ خطر وابستگی بیش از حد به خارج از اروپا را به صدا درآورده است. اگر بخش بزرگی از پردازش‌های هوش مصنوعی روی زیرساخت شرکت‌هایی مانند Google، Microsoft، Amazon یا Nvidia انجام شود، هر تغییر در قوانین یا تحریم‌ها می‌تواند مستقیماً روی اقتصاد دیجیتال اروپا تأثیر بگذارد.

علاوه بر این، اتحادیه اروپا با مقررات سخت‌گیرانه‌ای مانند GDPR و AI Act تلاش می‌کند از حقوق شهروندان در برابر استفاده نادرست از داده‌ها و الگوریتم‌ها محافظت کند؛ چیزی که با سرویس‌های کاملاً خارجی همیشه قابل تضمین نیست.

راه‌حل‌های Sovereign AI در عمل چه شکلی دارند؟

حاکمیت هوش مصنوعی فقط یک شعار سیاسی نیست و در عمل به مجموعه‌ای از پروژه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های واقعی تبدیل شده است. نمونه‌هایی مثل ابررایانه‌های اختصاصی برای AI، شبکه‌های GPU بومی، مدل‌های زبانی متن‌باز اروپایی و پلتفرم‌های ابری که دیتاسنتر آن‌ها داخل اروپا است، همه زیر چتر Sovereign AI قرار می‌گیرند.

بسیاری از سازمان‌های دولتی و شرکت‌های بزرگ ترجیح می‌دهند داده‌های حساس خود را روی پلتفرم‌هایی ذخیره کنند که از لحاظ حقوقی و فنی تحت قوانین اروپایی اداره می‌شود؛ حتی اگر در کوتاه‌مدت کمی گران‌تر یا پیچیده‌تر باشد.

فرصت‌ها برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های فناوری

تمرکز اروپا بر حاکمیت هوش مصنوعی، در عمل به معنی افزایش تقاضا برای راه‌حل‌های بومی، متن‌باز و self-hosted است. اینجا جایی است که استارتاپ‌ها و تیم‌های چابک می‌توانند وارد شوند:

از پلتفرم‌های مدیریت داده و ابزارهای MLOps گرفته تا مدل‌های تخصصی برای صنایع مالی، سلامت، انرژی و دولت الکترونیک، همه می‌توانند در قالب راه‌حل‌هایی عرضه شوند که روی زیرساخت اروپایی نصب و مدیریت می‌شوند.

برای تیم‌های خارج از اروپا – از جمله توسعه‌دهندگان ایرانی – نیز این روند می‌تواند به معنی فرصت‌های جدید همکاری B2B، پروژه‌های برون‌سپاری و ارائه راهکارهای سفارشی روی زیرساخت‌های اروپایی باشد؛ به‌شرط آن‌که الزامات امنیتی و حقوقی رعایت شود.

چالش‌ها و ریسک‌های رویکرد Sovereign AI

با وجود مزایا، حاکمیت هوش مصنوعی بدون چالش نیست. ساخت و نگهداری شبکه‌های عظیم پردازش، هزینه‌ای بسیار بالا دارد و رقابت با غول‌های جهانی از نظر مقیاس و سرعت نوآوری کار ساده‌ای نیست.

از طرف دیگر، اگر هر منطقه‌ای مدل‌ها و استانداردهای کاملاً جداگانه‌ای ایجاد کند، خطر تکه‌تکه شدن اکوسیستم هوش مصنوعی و کاهش همکاری‌های بین‌المللی وجود دارد. همچنین استارتاپ‌ها باید بین استقلال کامل و استفاده از سرویس‌های آماده تعادل مناسبی پیدا کنند.

ابعاد کلیدی حاکمیت هوش مصنوعی در اروپا